رحم جایگزین: نگاهی بر جنبه های مختلف و چالش های آن

زمینه و هدف: رحم جایگزین یکی از روش های درمان ناباروری در زنانی است که به علل مادرزادی یا طبی، فاقد رحم مناسب برای باروری و حمل جنین هستند. این روش پس از چندین دهه کاربرد در سایر کشورها، در جامعه ما نیز مطرح شده و مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به ویژگی های این روش درمانی، چالش های اخلاقی، حقوقی، روان شناختی و جامعه شناختی چندی در زمینه این عمل بروز می کند که علاوه بر ایجاد نگرانی برای عموم افراد، ممکن است باعث ایجاد مقاومت در مسئولین و سیاست گزاران بخش درمانی گردد. هدف اصلی بررسی حاضر فراهم ساختن شناختی نسبتاً جامع و مفید درباره جنبه های مختلف عمل رحم جایگزین در درمان ناباروری و چالش های گوناگون آن است تا از بروز مشکلات احتمالی در جامعه پیشگیری شود. روش بررسی: بررسی حاضر از طریق مرور مقالات، بررسیها و قوانین کشورهای مختلف درباره درمان ناباروری با رحم جایگزین، به طرح مسئله و ارزیابی ابعاد مختلف آن می پردازد. نتایج: با پیشرفت روش های درمان ناباروری، کسانی که سابقاً توانایی داشتن فرزند را نداشتند، امروزه امکان این امر را یافته اند. از میان این گروه افراد، زنانی که به دلیل بیماری های مادرزادی یا در نتیجه اعمال جراحی، فاقد رحمی که توانایی حفظ و زایمان نوزاد را داشته باشد، بوده اند می توانند از رحم جایگزین برای حمل جنینی که از لقاح تخمک خود و اسپرم همسرشان به وجود آمده، استفاده بکنند. به این ترتیب، زنان دیگری نقش حمل جنین این مادران را قبول می کنند. مشخص است که با جدا شدن نقش های حمل و زایمان و مادری نوزاد، امکان بروز مسائل و مشکلات متعددی از جنبه های حقوقی، اخلاقی، روان شناختی و جامعه شناختی پیش می آید. از نظر حقوقی امکان ادعا نسبت به نوزاد توسط مادران جایگرین مطرح است. از نظر اخلاقی، سلامتی جسمی مادر جایگزین، حقوق و رضایت همسر و فرزندان او و خطرات احتمالی باید در نظر گرفته شود. امکان عوارض روان شناختی برای این مادران و خانواده های ایشان نباید نادیده گرفته شود. عوارض جامعه شناختی و امکان سودجویی از افراد نیازمند و پدید آمدن تجارتی جدید، خطری است که مخالفت گروه های بسیاری را برانگیخته است. قوانین و گروه های تخصصی در کشورهای مختلف برای بررسی و پیشگیری از مسائل احتمالی در استفاده از رحم جایگزین مورد توجه قرار گرفته اند. بررسیها نشان می دهد که غالب موارد درمان ناباروری با روش رحم جایگزین بدون عوارض روان شناختی و حقوقی خاصی برای نوزاد، والدین اصلی و جایگزین بوده اند؛ هر چند که نگرانی های جامعه شناختی و احتمال آن که افراد با انگیزه های اقتصادی مورد سوء استفاده قرار گیرند، نیازمند توجه است. نتیجه گیری: به نظر می رسد تصویب قوانین و تشکیل کمیته های خاص برای بررسی موارد درمان ناباروری با روش رحم جایگزین از بروز عوارض و عواقب احتمالی پیشگیری کند.